Công ty Luật Công Chính - Đoàn Luật Sư Thành Phố Hà Nội

Nghiên cứu pháp luật

Hồi ký vụ án Hàn Đức Long – Kỳ 27: Kết thúc

Hành trình bào chữa minh oan cho tử tù Hàn Đức Long đã khép lại thành công với việc ông Long được trả tự do về nhà và được tổ chức xin lỗi công khai tại địa phương, mặc dầu vậy vẫn có những người hỏi có thật là ông Hàn Đức Long bị oan không hay chỉ vì không tìm ra được chứng cứ chứng minh ông ấy là thủ phạm nên mới phải trả tự do? Và theo ý người hỏi thì phải chăng vẫn còn phải nghi ngờ ông Long?

Tôi cho rằng oan hay không oan đó là vấn đề thuộc về phạm trù pháp lý, và theo pháp lý thì việc không tìm ra được bằng chứng chứng minh một người là thủ phạm thì đồng nghĩa với việc người đó vô tội. Đây là nguyên tắc được định hình trên nền tảng nhận thức duy lý nơi con người, mà toàn bộ hệ thống tư pháp phụ thuộc vào. Xét một cách duy lý thì ông Long sau một quá trình điều tra sàng lọc kỹ lưỡng mà vẫn không chứng minh được ông ấy là thủ phạm thì bây giờ có thể nói là ông ấy đang sạch sẽ và không đáng nghi ngờ bằng tất cả những người còn lại.

Như thế, việc trả tự do cho ông Long vì không tìm ra được chứng cứ chứng minh ông ấy là tội phạm thì như đó là đủ, đủ để xác lập nhận thức, đủ để mọi nghi ngờ về ông Long không còn ý nghĩa nữa. Vì nếu vẫn nghi ngờ ông ấy thì cũng sẽ phải nghi ngờ tất cả những người còn lại, một người có tri thức duy lý sẽ không làm vậy bởi như thế là vô nghĩa. Chỉ cần sau khi điều tra mà không chứng minh được tội phạm thì phải xác định là người ta không có tội, đó là toàn bộ những gì mà pháp luật đã thiết lập cho bất kỳ vụ án nào và trong trường hợp này thì mọi người có thể tin tưởng vào sự hợp lý của một quy trình pháp lý như vậy.

Vụ án Hàn Đức Long trở thành một dấu mốc trong quá trình phát triển của nền tư pháp nước nhà, đó là dấu vết hệ quả của một thời kỳ pháp luật về tố tụng hình sự còn nhiều bất cập khiếm khuyết. Trong vụ án này điều có ý nghĩa lớn là các cơ quan tư pháp đã buộc phải minh oan cho ông Long trong khi chưa tìm ra được thủ phạm gây án, đây là một điểm tiến bộ có tính đột phát vì xét về lịch sử trước đó người ta thường đòi hỏi phải tìm ra được hung thủ rồi mới minh oan. Ở đây đã có một sự lui bước chấp nhận sửa sai của một số giới tư pháp mà vốn dĩ họ nắm rất nhiều quyền hành.

Không chỉ đối với giới cán bộ tư pháp, vụ án này còn giải tỏa nhận thức cho nhiều người. Bản thân tôi trong quá trình kêu oan gần 6 năm trời cho tử tù Hàn Đức Long khi chia sẻ câu chuyện vụ án với nhiều người, sau khi nghe tôi phân tích các khía cạnh của vụ án, người đối thoại đều nói đến một chi tiết có tính mấu chốt đó là vụ này chưa tìm ra được hung thủ. Họ bảo những ý kiến của tôi hay thật đấy, nhưng chưa tìm ra được hung thủ thì làm sao minh oan được.

Trong nhận thức của nhiều người chỉ khi nào kẻ phạm tội thực sự được chỉ mặt đặt tên thì mới minh oan được cho bị cáo. Đây là một nhận thức sai nhưng trên thực tế lại có nhiều dẫn chứng cho thấy họ đúng, vì các vụ ông Nguyễn Thanh Chấn hay ông Huỳnh Văn Nén chỉ được minh oan sau khi đã tìm ra được hung thủ, còn nhiều vụ kêu oan khác vì chưa tìm ra được hung thủ nên có ai được minh oan đâu.

Cho nên việc ông Hàn Đức Long được minh oan là một sự kiện đột phá có tính chất bước ngoặt. Theo đó nếu không chứng minh được bị cáo là thủ phạm, còn nhiều điểm chưa được làm rõ gây nghi ngờ oan sai, thì phải tuyên bị cáo không phạm tội. Điều đáng mừng là điều này đã được truyền tải thể hiện thành nguyên tắc pháp luật của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015, mở ra cánh cửa cơ hội cho nhiều trường hợp kêu oan, theo đó tại Điều 13 Bộ luật tố tụng hình sự quy định nguyên tắc khi không đủ và không thể làm sáng tỏ căn cứ để buộc tội thì phải kết luận người bị buộc tội không có tội. Theo đó việc kết luận có tội hay không, không phụ thuộc vào việc đã tìm ra được thủ phạm hay chưa. Việc xử lý minh oan cho vụ án Hàn Đức Long chính là một bước đi sớm trong thực hiện nguyên tắc này của luật.

Song điều đó đồng nghĩa với một hệ quả thực tế là khi thủ phạm vẫn chưa được tìm ra thì nỗi đau nạn nhân vẫn còn đó và công lý vẫn chưa được thực thi. Hôm tổ chức buổi lễ xin lỗi công khai ông Hàn Đức Long tại Uỷ ban nhân dân xã Phúc Sơn, huyện Tân Yên, tỉnh Bắc Giang do Tòa án nhân dân cấp cao tại Hà Nội tiến hành, gia đình cháu bé nạn nhân đã phản ứng dữ dội và cản trở buổi xin lỗi được diễn ra bình thường. Họ hỏi ai là người giết con tôi và yêu cầu phải tìm ra được thủ phạm rồi hẵng xin lỗi ông Long.

Từ những nỗi đau thấu trời đó đặt gánh nặng trách nhiệm lên ngành tư pháp đòi hỏi phải trau dồi nâng cao năng lực trình độ nghiệp vụ để có thể phá án mà không gây oan sai. Về phía các cấp lãnh đạo thì không nên đưa ra đòi hỏi quá cao cho ngành điều tra vừa không bỏ lọt tội phạm vừa không làm oan người vô tội.

Cơ chế đòi hỏi kép quá cao dẫn đến hệ lụy là trong khi bỏ lọt tội phạm là cái dễ quy trách nhiệm yếu kém ngay cho ngành tư pháp, thì cái gây oan sai lại là cái còn có thể còn tranh cãi, điều này bao gồm trong đó sự mù mờ của thực tế, thêm vào đó là sự lớn quyền áp chế thì người ta còn có thể bao biện chối cãi được và qua đó giảm tránh đi trách nhiệm phải gánh chịu. Còn cái bỏ lọt tội phạm là cái dễ nhìn thấy và nó đưa thẳng cơ quan tố tụng đến vấn đề xử lý trách nhiệm. Giữa hai cái sức ép ấy thì điều tất yếu là nó sẽ bục vỡ ở chỗ mà sự chống đỡ áp lực yếu hơn sẽ bị phá ra, đó là chỗ thân phận các bị can và rủi thay cho số phận họ.

Sau khi ông Long được minh oan, một câu hỏi được đặt ra là xử lý trách nhiệm đối với cán bộ tư pháp gây oan sai và hai mẹ con bà cụ tố cáo hiếp dâm như thế nào? Việc này tùy thuộc vào gia đình ông Long có đơn thư yêu cầu ra sao, tuy vậy về phía nhân viên tư pháp thì có thể bị xử lý về các hành vi bức cung nhục hình, cố ý làm sai lệch hồ sơ vụ án, cơ quan có thẩm quyền giải quyết trong trường hợp này là cơ quan điều tra của Viện kiểm sát nhân dân tối cao. Về phía hai mẹ con bà cụ thì có thể bị xử lý về tội vu khống, nhưng hiện tại bà cụ già thì đã chết từ vài năm trước còn người con gái và con dâu là người đã viết đơn tố cáo thì vẫn sống ở địa phương và là hàng xóm với gia đình ông Long. Cơ quan có thẩm quyền điều tra giải quyết là cơ quan cảnh sát điều tra công an huyện Tân Yên, nơi trước đây đã triệu tập bắt giam ông Long. Song do thời gian đã kéo dài mười một năm nên vấn đề thời hiệu còn hay hết cũng sẽ là một trở ngại cho việc truy cứu trách nhiệm những người này.

Vụ án Hàn Đức Long đã trở thành một dấu mốc thành công trên con đường sự nghiệp của tôi, đặt cơ sở nền tảng để tôi đạt đến nhiều thành tựu khác, giúp đem đến công lý thêm cho những số phận mảnh đời. Ngay từ sớm tôi đã nhận ra rằng việc minh oan cho tử tù chỉ là một phần vấn đề, cái lớn hơn cần theo đuổi đó là thúc đẩy xây dựng cho một nền tư pháp Việt Nam được trở lên công minh tiến bộ. Thực hiện theo đúng tôn chỉ mục đích đó trong nhiều năm, tôi vừa kêu oan vừa đấu tranh thúc đẩy cho cải cách tư pháp. Hai vấn đề kết hợp song hành nhuần nhuyễn đã nhận được sự quan tâm của cộng đồng và các ban ngành, để rồi đạt đến thành công cuối cùng ông Long được minh oan và một loạt chế định pháp lý được cải thiện.

Những ý kiến của tôi thông qua các bài báo đã góp phần thúc đẩy giúp cho quyền im lặng được tiếp thu, quy định ghi âm ghi hình khi hỏi cung bị can được áp dụng triển khai. Những chế định mới tiến bộ này sẽ là nguồn bổ trợ cho năng lực có giới hạn của con người, các chế định mới sẽ giúp bảo vệ cho chính các cán bộ tư pháp trong việc phòng tránh oan sai điều mà bản thân họ không hề mong muốn. Những tiến bộ cũng giúp bảo đảm tốt hơn cho các quyền của bị can bị cáo, bảo vệ tốt hơn cho các quyền công dân, một sự dân chủ hóa quy trình tố tụng hình sự, thay cho quan điểm lề lối nặng tính áp chế có tính chất trấn áp cứng rắn xưa nay.

Vụ án Hàn Đức Long cũng tạo ra động lực cho nhiều người đang vướng vào vòng lao lý, và đã theo đuổi kêu oan trong nhiều năm nhưng chưa thành công, họ sẽ được động viên khích lệ từ vụ án này. Việc minh oan cũng đã tạo thêm niềm tin về năng lực thực thi công lý của nền tư pháp. Chính việc cơ quan tư pháp minh oan cho ông Long và nhận ra khiếm khuyết trong hệ thống của mình, là cái công lý đáng tin hơn cái công lý của một nền tư pháp không biết đến lỗi lầm khiếm khuyết.

Đối với tất cả mọi người thì đây là một bài học cho sự thành công, là dẫn chứng về sự kiên định không nản lòng theo đuổi đến cùng mục tiêu phấn đấu. Đó là nguyên tắc thành công cho bất kỳ một ngành nghề lĩnh vực nào, nếu có sự quyết tâm kiên trì bền bỉ không bỏ cuộc, với nỗ lực không ngừng trau dồi kiến thức chuyên môn thì nhất định sẽ đạt đến thành công.

Hết.

Địa chỉ liên hệ

  • Công ty luật TNHH Công Chính Số 242 Vạn Phúc, phường Vạn Phúc, quận Hà Đông, thành phố Hà Nội. Điện thoại: (+84)-0906117641. Email: lsngoctrai@gmail.com